Achtergronden Hartslagvariabiliteit

Inleiding

Het vastleggen van de hartslagvariabiliteit is een wetenschappelijk verantwoorde, maar makkelijk in de praktijk toe te passen meetmethode van de zelfregulerende functie van het menselijk lichaam. Deze zelfregulerende functie beslaat zowel lichamelijke- als psychische aspecten. Het vermogen om de innerlijke balans handhaven in een constant veranderende omgeving om je heen is een belangrijke indicator van je gezondheid, je vermogen om oud te worden en van je reactie op stressfactoren.

Het meten van de hartslagvariabiliteit geeft op een snelle en betrouwbare manier inzicht in de basis gezondheidsrisicofactoren, zoals de balans in het autonome zenuwstelsel, afwijkingen in het ECG, de niveau’s van opgebouwde stress en lichamelijke fitheid. Te grote negatieve afwijkingen in deze metingen (teveel stress en te weinig beweging etc.) geven inzicht in de ontwikkeling van potentieel levensbedreigende ziektes.

We weten allemaal dat stress onder meer invloed heeft op het hart : ‘de schrik sloeg om het hart‘, ‘het hart bonkt in de keel’, ‘een gebroken hart’ en ‘met pijn in het hart’. Door middel van ECG of electrocardiografie wordt de toestand van het hart gemeten en vertaalt, met specifieke software, in gemakkelijk begrijpbare informatie en getallen.

Stress

Waarom is het nu zo belangrijk om te weten hoeveel stress men heeft ? Eerst een aantal belangrijke feiten over stress.

Ten eerste : we kunnen niet zonder stress. Zonder stress zouden we een leven vol verveling leiden. Soms moeten we even de spanning en de adrenaline door ons lichaam voelen stromen : ‘vol verwachting klopt ons hart’.

Ten tweede : niet iedereen reageert hetzelfde op dezelfde ‘stressoren’. Wat voor de ene persoon een stressvolle bezigheid is, kan voor de andere persoon een manier zijn om zich te ontspannen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan autorijden. Het is duidelijk dat het lichaam en het hart van die ene persoon anders zal reageren op het autorijden dan dat van die andere. De ene persoon kan nu eenmaal veel meer stress aan dan de andere. Het heeft natuurlijk ook te maken met voldoende scholing of de mate van getraindheid in een bepaalde vaardigheid. Zo ga je, als je voor de eerste keer gaat skiën, de eerste avond met spierpijn naar bed (fysieke stress) en ski je aan het einde van de eerste week al redelijk ontspannen naar beneden.

Ten derde : niet alleen negatieve stressoren zijn per definitie slecht voor de gezondheid. De meeste mensen weten dat ook een huwelijk, hoewel een positieve gebeurtenis, ook een zeer stressvolle kan zijn. En wat denkt u van vakantiereizen, het aanpassen aan een ander klimaat, anders eten, en in een ander bed slapen.

Stress kan zich uiten in verschillende vormen:

  • Lichamelijk, zoals vermoeidheid, pijn, ontsteking, koorts, ziekte
  • Gedragsmatig, zoals rusteloos, apathisch, agressie, vergeetachtigheid, drugs- en alcohol misbruik
  • Emotioneel, zoals gespannenheid, angst, prikkelbaar, schuldgevoel, stemmingswisselingen
  • Mentaal, zoals concentratieproblemen, piekeren, geheugenproblemen, niet logisch nadenken

Stress en gezondheid

De laatste jaren is het uit de biomedische wetenschap duidelijk geworden dat stress aan de basis ligt van vele gezondheidsproblemen of daar in ieder geval een flinke bijdrage aan kan leveren. Denk bijvoorbeeld aan hart- en vaatziekten, diabetes, maagzweren, vatbaarheid voor infecties, nek- en rugklachten, RSI-klachten, overspannenheid, depressies en burnout, hoge bloeddruk, overgewicht en zelfs kanker.

Het probleem hierbij is dat men wel de gevolgen van stress kan zien in de vorm van ziekten, maar dat de oorzaak ervan, de stress zelf, een ongrijpbaar en onmeetbaar verschijnsel bleef.

Stress is een sluipend gevaar omdat men de gevolgen ervan niet kan zien aankomen, totdat het te laat is en het zich uit in de vorm van een ziekte.

Sterker nog, mensen die onder stress staan functioneren nog vaak goed en voelen zich ook nog goed, omdat stress de signalen van het lichaam maskeert en mensen die signalen onderdrukken of ontkennen. Hoe vaak hoor je niet : ‘We snappen er niets van, hij was zo gezond als een vis, hij was nooit ziek en nu ……’. ‘Ja, we hebben het nu even druk, maar ………….’

Stress is de emmer, die zoals in het spreekwoord overloopt als er een druppel teveel in komt. Het is de optelsom van vele dingen die in ons lichaam en om ons heen gebeuren.

Oorzaken van stress

Stress kan vele oorzaken hebben. We noemen er een paar.

Werkstress : zware lichamelijke arbeid bijvoorbeeld in de bouw, gevaarlijke beroepen zoals taxichauffeur, politieagent en militair, verveling op het werk, spanningen tussen collega’s of leidinggevenden, slechte en/of vervuilde werkomgeving, mentale werkdruk zoals deadlines en targets, dreiging en onzekerheid van ontslag of werkeloosheid, enz..

Studiestress : studeren, tentamen, examens, stages, zelfstandig wonen en aanpassen aan nieuwe omgeving, enz..

Gezinsstress : spanningen in het gezin, ruzie of dreiging van scheiding, verdeling van huishoudelijke taken, verantwoordelijkheid voor kinderen, hypotheek, enz..

Omgevingsstress : milieuverontreiniging, passief roken, uitlaatgassen en fijnstof, lawaai, verkeer en files, electrosmog, enz..

Lichamelijke stress : lichamelijke arbeid, (top-)sport, reizen, jet-lag, fast food, roken, alcohol, drugs- en/of medicijngebruik, pijn of lichamelijke klachten, enz..

De ontwikkeling van de hartslagvariabiliteitstest gaat terug tot de eerste ruimtevluchten waarbij wetenschappers probeerden op simpele wijze een indruk te krijgen van de gezondheids-toestand en de stress van kosmonauten die ver weg in de ruimte vertoefden.

Algemene principes van gezondheid en stress

Sympaticus en parasympaticus

Ons lichaam heeft twee zenuwstelsels, namelijk :

1. het centrale zenuwstelsel dat denken, spreken, handelen en bewegen stuurt en waar we grote mate van controle op kunnen uitoefenen, en

2. het autonome zenuwstelsel dat vele andere functies bepaalt en waar we weinig of geen invloed op kunnen uitoefenen zoals; hartslag, ademhaling,  bloeddruk, ontlasting, zweten, blozen en spijsvertering. Maar goed dat deze functies vrijwel automatisch gaan en dat men hier niet al teveel invloed op hoeft en kan uitoefenen.

Dieren daarentegen hebben wel een even goed ontwikkeld autonoom zenuwstelsel, maar een veel minder ontwikkeld centraal zenuwstelsel dan wij als mens dat hebben.

Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee takken :

A. de sympaticus

B. de parasympaticus ook wel vagus genoemd.

Deze twee takken zijn van essentieel belang voor ons bestaan. De sympaticus is de tak die ons in staat stelt te overleven in levensbedreigende situaties, te vechten, te vluchten en te presteren. De stof die hier bijhoort is adrenaline en het sleutelwoord is : ACTIE !

De hartslag gaat sneller, de ademhaling gaat sneller, de spijsvertering staat even stil, het bloed trekt weg uit de huid en gaat naar de spieren, de hersenen en het hart.

We kunnen de sympaticus evenwel vergelijken met het gaspedaal van een auto.

De parasympaticus is de tegenhanger van de sympaticus, en is verantwoordelijk voor herstel, reparatie, opbouw en rust. De hartslag wordt langzamer, de ademhaling wordt dieper en rustiger de huid wordt doorbloedt, de spijsvertering komt op gang, enz.. Het sleutelwoord voor de parasympaticus is : HERSTEL!

We kunnen de parasympaticus vergelijken met het rempedaal van een auto.

Als we de vergelijking met de auto nog even doorzetten :

we weten dat we nergens komen als we het gaspedaal niet intrappen en/of continu op het rempedaal trappen.

we weten eveneens dat het niet gezond is om continu plank gas te rijden en/of te rijden met een remkabel die kapot is.

Kortom : het gaspedaal en het rempedaal moeten afwisselend ingetrapt worden. Afhankelijk van de situatie !

Bovendien moeten zowel gaspedaal als rempedaal beiden goed functioneren.

Maar wat is nu de relatie met stress?

Bij stress trapt men het gaspedaal vol in en functioneert het rempedaal ook nog eens niet goed. De sympaticus domineert en de invloed van de parasympaticus is sterk verminderd. Dit noemt men sympaticotonie. Bij vrijwel iedereen die gestresst is kunnen we sympaticotonie zien.

Klik hier voor de Dantest: Korte termijn HRV-meting (10 min)

Klik hier voor de PWV-test (Pulse Wave Velocity): de toestand (elasticiteit) van de bloedvaten (kan tegelijkertijd met de Dantest)


Klik hier voor de Lifefire meting: 24 uurs HRV meting